Câu chuyện về con trâu trắng (người xưa gọi Ngưu Tinh - NV) kết lên mối tình giữa làng Châu Lỗ (xã Mai Đình, Hiệp Hòa, Bắc Giang) và Kim Thượng (xã Kim Lũ, Sóc Sơn, Hà Nội) hơn 400 năm qua như một truyền thuyết ly kỳ, ấn tượng.
Khung ảnh đền Châu Lỗ với hình con trâu trắng (Ngưu Tinh)
Cơ duyên trâu trắng
Những ngôi làng kết chạ với nhau ở một số tỉnh, thành vùng đồng bằng Bắc bộ thường nằm gần nhau về mặt địa lý, có sự giao lưu qua lại thường xuyên. Những ngôi làng cũng thường cùng xã, cùng huyện, tỉnh theo địa giới hành chính. Nhưng làng (thôn) Kim Thượng nằm bên sông Cà Lồ, còn làng (thôn) Châu Lỗ bên sông Cầu cách nhau gần 15 km theo đường đê, thuộc 2 tỉnh, thành khác nhau là Hà Nội và Bắc Giang lại có kết chạ từ hơn 400 năm trước quả thực là một hiện tượng ngoại lệ, hiếm hoi.
Toàn cảnh đền Châu Lỗ - nơi trâu trắng (Ngưu Tinh) từ Kim Thượng chạy sang. Đây cũng là nơi 2 làng kết chạ, kết nghĩa năm 1594.
Chuyện kể rằng, đầu năm 1593 (cách đây 428 năm), chúa Trịnh Tùng cùng văn võ bá quan rước vua Lê Thế Tông (trị vì 1573-1599) ra kinh thành Thăng Long sau khi đánh đuổi được thế lực nhà Mạc. Tháng 4 cùng năm đó, vua Lê lên chính điện ban chiếu đại xá tù bình, giảm sưu thuế toàn quốc. Triều đình cho nhân dân khắp nơi mở hội ăn mừng vì đã thoát khỏi cảnh binh đao, loạn lạc. Hưởng ứng không khí chung của đất nước, chiều tối ngày 11.9.1593, dân làng Kim Thượng đem một con trâu trắng ra cửa đình làng để giết mổ làm lễ tế thần rồi chia thịt cho dân làng ăn liên hoan…
Những trai tráng to khỏe được làng cắt cử đang chuẩn bị công việc giết mổ thì bất ngờ con trâu lồng lên làm đứt chạc rồi chạy vụt biến mất. Cả làng nháo nhác đi tìm trâu, nhưng do trời tối nên không thấy. Sáng sớm 12/9, dân làng Châu Lỗ làm lễ tế thần ở khu đền đã rất ngạc nhiên khi thấy con trâu lạ lông màu trắng không biết từ đâu đến. Trâu nằm phục trên bãi cỏ trước cửa đền ven đê sông Cầu. Cũng sáng hôm ấy, dân Kim Thượng sau khi hỏi thăm tin tức ở các vùng lân cận đã biết trâu trắng chạy theo bờ sông Cà Lồ, rồi bơi vượt sông Cầu sang đền Châu Lỗ.
Cây đa cổ thụ có tuổi đời hơn 400 năm chứng kiến mối tình 2 làng Kim-Châu.
Người làng Kim Thượng tìm vào đền Châu Lỗ gặp các cụ cao niên xin chuộc trâu. Thấy vậy, các cụ bên Châu Lỗ đã mời khách trà nước rồi nói: “Người là vàng, của là ngãi, không may trâu đứt chạc chạy sang đây, dân chúng tôi giữ giúp, nay xin trả lại chứ đâu dám lấy tiền chuộc của các anh!”.
Sau khi cám ơn làng bạn, người Kim Thượng ra dắt trâu về. Nhưng không ngờ trâu trắng cứ nằm trơ trơ và ngóc đầu về phía đền Châu Lỗ. Mấy thanh niên xúm lại mà không tài nào kéo được trâu đi. Như một điềm trời báo, người Kim Thượng cử người mang đồ sang đền Châu Lỗ làm lễ tạ thánh thần. Khi lễ xong, quả nhiên dân Kim Thượng mới dắt được con trâu trắng về làng mình.
Sau sự kiện như một điềm lạ ấy, không chỉ dân làng Kim Thượng mà người Châu Lỗ cũng rất coi trọng con trâu trắng. Dân ở cả 2 làng đã gọi trâu trắng là Ngưu Tinh. Bởi, Ngưu Tinh có nghĩa là ngôi sao trên trời ứng vào con trâu trắng để tạo ra một sợi dây vô hình kết lên mối tình 2 làng Kim-Châu sau này.
Hai làng gặp nhau nhân dịp kỷ niệm 400 năm kết nghĩa ( 1594-1994)
Sau sự kiện ngày 12.9.1593, cơ duyên nối tiếp cơ duyên, vào mùa xuân năm Giáp Ngọ (1594) trai tráng hai làng cùng đi phu lên vùng đất Cao Lạng (Cao Bằng và Lạng Sơn) rồi gặp nhau trong niềm hoan hỉ như những người bạn lâu ngày hội ngộ.
Đến mùa thu, nhằm ngày 12.9.1594, đúng kỷ niệm một năm sau khi hai làng gặp nhau để xin- trả trâu trắng thì lễ kết chạ đã diễn ra. Các cụ cao niên và đại diện nhân dân đôi bên đã chọn đền làng Châu Lỗ sát sông Cầu làm lễ kết nghĩa huynh đệ với lời thề thủy chung, son sắt. Từ đó ngày 12.9 hằng năm được người Kim Thượng và Châu Lỗ gọi là ngày lệ làng. Vào dịp này hàng năm ở 2 làng thường diễn ra các hoạt động thể thao, văn hóa hết sức sôi nổi. Còn vào dịp mùa xuân đầu năm, hai làng lại làm lễ gặp mặt tại đền Châu Lỗ. Một số năm, vào dịp gặp mặt thì chuyện Ngưu Tinh kết mối tình làng còn được phát trên loa phóng thanh. Minh chứng cho mối tình nồng ấm, cao đẹp giữa 2 ngôi làng Kim-Châu là những câu chuyện, sự kiện ý nghĩa, tốt đẹp, như: vào những năm kháng chiến chống Pháp (1946-1954), có lúc làng Kim Thượng bị chiếm đóng, còn Châu Lỗ vẫn thuộc vùng tự do. Trong hoàn cảnh éo le vậy, làng Châu Lỗ không sợ nguy hiểm mà vượt sông Cầu sang giúp Kim Thượng những việc chung, việc công.
Các cụ ông cao tuổi 2 làng làm lễ ở đình-đền Châu Lỗ ngày gặp mặt.
Khi hòa bình được lập lại ở miền Bắc, vào năm 1957 khi Châu Lỗ sửa lại đình đền, Kim Thượng đã sai thợ ngõa (lợp nhà) và thợ nề (xây nhà) sang giúp không công, không đòi hỏi một thứ gì. Năm 1963, dân Châu Lỗ đắp đập chống lũ, người Kim Thượng lại sang giúp đỡ nhân lực, tiền của một cách chân tình, vô tư…Năm 2006, làng Châu Lỗ lại sửa chữa đình, đền và cũng như những lần trước, dân Kim Thượng lại cho thợ sang làm giúp không công, rồi hỗ trợ gần 100 triệu đồng tiền mặt. Trong nhiều năm làng Kim Thượng bị lũ lụt, mất mùa thì dân Châu Lỗ đã mang lương thực, thực phẩm, con giống, cây giống sang giúp đỡ. Để cùng nhau phát triển kinh tế, nhiều hộ gia đình ở hai làng đã thường xuyên sang gặp gỡ, trao đổi để học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau. Từ mùa màng cấy lúa, hoa màu cho đến chăn nuôi, làm nghề, buôn bán…giữa 2 làng đều có sự hợp tác, giúp đỡ nhau vô tư, nhiệt tình.
Tục kết chạ, kết nghĩa anh em giữa hai làng Kim-Châu qua cơ duyên trâu trắng là một nét đẹp văn hóa luôn được người dân kế thừa và phát huy. Nó trở thành biểu tượng trong tình bạn, tình anh em luôn biết sẻ chia, nhường nhịn, quý mến nhau trong cuộc sống.
Phương Nhung (st)
